Ένα άρθρο του Βαγγέλη Φραγκιαδάκη
Φανταστείτε μια δύναμη της φύσης τόσο σαρωτική που μπορεί να αναδιαμορφώσει ακτογραμμές, να ταξιδέψει ωκεανούς με την ταχύτητα αεροσκάφους και να μετατρέψει γαλήνιες παραλίες σε πεδία καταστροφής μέσα σε λίγα λεπτά. Αυτή είναι η πραγματικότητα των τσουνάμι, ενός από τα πιο εντυπωσιακά και, δυστυχώς, φονικά φυσικά φαινόμενα. Δεν πρόκειται για ένα απλό, μεγάλο κύμα. Είναι ένας υποθαλάσσιος γίγαντας που ξυπνά απότομα, συχνά χωρίς εμφανή προειδοποίηση, και η ορμή του μπορεί να έχει ανυπολόγιστες συνέπειες. Και ενώ πολλοί συνδέουν τα τσουνάμι με μακρινούς ωκεανούς, η απειλή είναι υπαρκτή και στη δική μας γειτονιά, τη Μεσόγειο, με την Κρήτη να βρίσκεται σε μια ιδιαίτερα ευαίσθητη γεωγραφική θέση.
Τι ακριβώς είναι ένα Τσουνάμι; Ξετυλίγοντας το Μυστήριο του "Κύματος του Λιμανιού"
Η λέξη «τσουνάμ» (津波, (tsu=λιμάνι, nami=κύμα) μας έρχεται από την Ιαπωνία και σημαίνει κυριολεκτικά «κύμα του λιμανιού». Αυτή η ονομασία δεν είναι τυχαία: τα κύματα αυτά συχνά περνούν σχεδόν απαρατήρητα στην ανοιχτή θάλασσα, για να αποκαλύψουν την δύναμή τους μόλις φτάσουν στα ρηχά νερά των ακτών και των λιμανιών. Σε αντίθεση με τα συνηθισμένα κύματα που γεννά ο άνεμος και αφορούν κυρίως την επιφάνεια της θάλασσας, το τσουνάμι είναι μια ογκώδης μετατόπιση ολόκληρης της στήλης του νερού, από τον πυθμένα μέχρι την επιφάνεια. Σκεφτείτε το σαν μια τεράστια ποσότητα νερού που ωθείται βίαια, δημιουργώντας μια σειρά από ισχυρά κύματα.
Η Γέννηση ενός Γίγαντα: Πώς Ξεκινά ένα Τσουνάμι;
Η κυριότερη αιτία γένεσης ενός τσουνάμι είναι οι ισχυροί υποθαλάσσιοι σεισμοί. Όταν οι τεκτονικές πλάκες του γήινου φλοιού που συνθέτουν την επιφάνεια του πλανήτη μας, συγκρούονται ή γλιστρούν απότομα κάτω από τη θάλασσα, ο πυθμένας μπορεί να ανυψωθεί ή να βυθιστεί ξαφνικά. Αυτή η κατακόρυφη μετατόπιση είναι σαν κάποιος να σπρώχνει απότομα μια τεράστια μάζα νερού προς τα πάνω ή να την τραβά προς τα κάτω. Η ενέργεια που απελευθερώνεται είναι κολοσσιαία και μεταδίδεται στο νερό, δημιουργώντας κύματα που ταξιδεύουν ακτινωτά από το σημείο της διαταραχής.
Για να μπορέσει ένας σεισμός να προκαλέσει τσουνάμι, πρέπει συνήθως:
Να έχει το επίκεντρό του στον θαλάσσιο πυθμένα ή πολύ κοντά στις ακτές.
Να είναι ισχυρός, κατά κανόνα πάνω από 6.5 βαθμούς της κλίμακας Ρίχτερ.
Να προκαλέσει κατακόρυφη (και όχι οριζόντια) μετατόπιση του πυθμένα.
Εκτός από τους σεισμούς, τσουνάμι μπορούν, σπανιότερα, να προκληθούν και από άλλες αιτίες, όπως μεγάλες υποθαλάσσιες ηφαιστειακές εκρήξεις, τεράστιες υποθαλάσσιες κατολισθήσεις ή πολύ σπανιότερα από πτώση μετεωρίτη.
Τα Χαρακτηριστικά που το Κάνουν Τόσο Επικίνδυνο
Τα τσουνάμι διαφέρουν δραματικά από τα κύματα που βλέπουμε καθημερινά στην παραλία:
Τεράστια Ταχύτητα: Στην ανοιχτή θάλασσα, ένα τσουνάμι μπορεί να ταξιδεύει με ταχύτητες που αγγίζουν ή και ξεπερνούν τα 800 χιλιόμετρα την ώρα, όσο δηλαδή ένα σύγχρονο αεροσκάφος.
Ύπουλο Ύψος (αρχικά): Στα βαθιά νερά, το ύψος του κύματος μπορεί να είναι μόλις μερικές δεκάδες εκατοστά ή λίγα μέτρα, καθιστώντας το σχεδόν ανεπαίσθητο από πλοία. Ωστόσο, καθώς το τσουνάμι πλησιάζει τις ακτές και τα νερά γίνονται πιο ρηχά, η ταχύτητά του μειώνεται, αλλά η ενέργειά του συμπιέζεται, με αποτέλεσμα το ύψος του κύματος να αυξάνεται δραματικά, φτάνοντας ή και ξεπερνώντας τα 10, 20, ακόμη και τα 30 μέτρα σε ορισμένες περιπτώσεις.
Όχι Ένα, αλλά Πολλά Κύματα: Ένα τσουνάμι δεν είναι ένα μεμονωμένο κύμα, αλλά μια σειρά από κύματα, γνωστά ως «κυματοσειρά». Το πρώτο κύμα δεν είναι πάντα το ισχυρότερο, και τα επόμενα μπορεί να φτάσουν σε διαστήματα από μερικά λεπτά έως και μία ώρα, συνεχίζοντας την καταστροφή για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Η Παραπλανητική Απόσυρση της Θάλασσας: Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά και επικίνδυνα προειδοποιητικά σημάδια είναι η ξαφνική και ασυνήθιστη υποχώρηση της θάλασσας από την ακτή, εκθέτοντας τον πυθμένα. Αυτό το φαινόμενο, γνωστό ως "drawback", είναι συχνά ο προάγγελος της άφιξης του πρώτου, καταστροφικού κύματος.
Ιστορικά παραδείγματα
Η ανθρωπότητα έχει βιώσει την αδυσώπητη δύναμη των τσουνάμι πολλές φορές. Το 2004, ένας σεισμός 9.1 Ρίχτερ κοντά στη Σουμάτρα της Ινδονησίας προκάλεσε ένα από τα πιο θανατηφόρα τσουνάμι της σύγχρονης ιστορίας, αφαιρώντας πάνω από 230.000 ζωές σε 14 χώρες του Ινδικού Ωκεανού. Το 2011, η Ιαπωνία χτυπήθηκε από έναν σεισμό 9.0 Ρίχτερ που γέννησε ένα τσουνάμι με κύματα που έφτασαν τα 40 μέτρα, προκαλώντας εκτεταμένες καταστροφές και την πυρηνική κρίση της Φουκουσίμα.
Ο Κίνδυνος για τη Νότια Κρήτη
Η γεωγραφική θέση της Κρήτης, στο σημείο σύγκλισης της Αφρικανικής και της Ευρασιατικής τεκτονικής πλάκας, την καθιστά μια σεισμικά ενεργή περιοχή. Το λεγόμενο «Ελληνικό Τόξο», μια ζώνη υψηλής σεισμικότητας που εκτείνεται νότια του νησιού, αποτελεί μια δυνητική πηγή γένεσης τσουνάμι που θα μπορούσαν να πλήξουν τις νότιες ακτές της Κρήτης. Περιοχές όπως η Ιεράπετρα, η Παλαιόχωρα, η Σούγια, ο Πλακιάς και τα Μάταλα βρίσκονται σε άμεση έκθεση.
Η ιστορία μας το επιβεβαιώνει με τραγικό τρόπο. Το 365 μ.Χ., ένας καταστροφικός σεισμός, εκτιμώμενος γύρω στα 8.0 Ρίχτερ με επίκεντρο πιθανότατα δυτικά της Κρήτης, προκάλεσε ένα γιγαντιαίο τσουνάμι που σάρωσε ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο. Ιστορικές πηγές αναφέρουν ότι η ρωμαϊκή πόλη Γόρτυνα στην Κρήτη υπέστη τεράστιες ζημιές, ενώ κύματα ύψους έως και 15 μέτρων έπληξαν τις ακτές του νησιού, φτάνοντας μέχρι την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου.
Τι πρέπει να γνωρίζουν οι κάτοικοι και επισκέπτες της Κρήτης;
Αν και τα μεγάλα τσουνάμι στη, «κλειστή» θάλασσα της Μεσογείου είναι στατιστικά σπανιότερα από ό,τι σε ανοιχτές θάλλασες όπως τον Ειρηνικό Ωκεανό, η απειλή για την Κρήτη και άλλες παράκτιες περιοχές δεν πρέπει να υποτιμάται. Η πρόληψη, η ενημέρωση και η ετοιμότητα είναι τα ισχυρότερα όπλα μας:
Σε περίπτωση ισχυρού σεισμού: Εάν βρίσκεστε σε παράκτια περιοχή και αισθανθείτε έναν ισχυρό σεισμό που σας δυσκολεύει να σταθείτε όρθιοι, ή που διαρκεί για πολλή ώρα, μην περιμένετε επίσημη προειδοποίηση. Εκκενώστε αμέσως προς υψηλότερα σημεία, μακριά από την ακτή.
Παρατηρήστε τη θάλασσα: Εάν δείτε μια ξαφνική, ανεξήγητη και σημαντική υποχώρηση της στάθμης της θάλασσας, ή ακούσετε έναν ασυνήθιστο βρυχηθμό να έρχεται από τη θάλασσα, θεωρήστε το ως άμεσο σημάδι επερχόμενου τσουνάμι και απομακρυνθείτε γρήγορα.
Ακολουθήστε τις οδηγίες: Ενημερωθείτε για τα σχέδια εκκένωσης και τις ασφαλείς διαδρομές διαφυγής στην περιοχή σας. Ακολουθείτε πάντα τις οδηγίες των αρχών και της Πολιτικής Προστασίας.
Σήμερα, υπάρχουν συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης, όπως το Ελληνικό Εθνικό Κέντρο Προειδοποίησης για Τσουνάμι που λειτουργεί υπό το Γεωδυναμικό Ινστιτούτο του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, καθώς και ευρωπαϊκά δίκτυα παρακολούθησης. Ωστόσο, ειδικά για τσουνάμι που γεννιούνται κοντά στις ακτές (near-field tsunamis), ο χρόνος προειδοποίησης μπορεί να είναι εξαιρετικά περιορισμένος, από λίγα λεπτά έως μερικές δεκάδες λεπτά. Αυτό καθιστά την προσωπική εγρήγορση και γνώση των σωστών αντιδράσεων ακόμη πιο κρίσιμη.
Το τσουνάμι είναι μια υπενθύμιση της τρομερής δύναμης της φύσης. Για τη Νότια Κρήτη, ο κίνδυνος, αν και όχι καθημερινός, είναι υπαρκτός και υποτιμημένος. Η επένδυση στην έρευνα, η συνεχής ενημέρωση των πολιτών και η άρτια προετοιμασία των μηχανισμών πολιτικής προστασίας είναι απαραίτητες ώστε να κάνουν τη διαφορά ανάμεσα στην καταστροφή και τη σωτηρία.
