Α. Λεμονάκης: «Η ποιότητα νερού και εδάφους καθορίζει την επιτυχία της καλλιεργητικής σεζόν»

Με έναν θερμό χαιρετισμό προς τους παραγωγούς της Ιεράπετρας και ευχές «για μια πολύ καλή χρονιά», ο Αντώνης Λεμονάκης, χημικός και υπεύθυνος του εδαφολογικού εργαστηρίου της Rijk Zwaan, μίλησε αναλυτικά στην πρωινή εκπομπή Ηχώ 99,8 – "Καλημέρα Λασίθι" για το οξύ πρόβλημα νερού που ήδη σκιάζει την έναρξη της νέας καλλιεργητικής περιόδου. «Οι οιωνοί είναι δυσίωνοι εάν δεν βρέξει».

Ο κ. Λεμονάκης ανέλυσε δεδομένα για την αγωγιμότητα  του νερού της Ιεράπετρας και παρουσίασε αναλυτικά στοιχεία για την ποιότητα του νερού που συγκεντρώνεται στο φράγμα, αλλά και για τα χαρακτηριστικά του νερού που καταλήγει στους παραγωγούς της Ιεράπετρας.

Ο κ. Λεμονάκης αναφέρθηκε στην ηλεκτρική αγωγιμότητα του νερού, η οποία, όπως τόνισε, αποτελεί έναν βασικό δείκτη για την καταλληλότητα του νερού  άρδευσης και την ύπαρξη αλάτων. Συγκεκριμένα, επισήμανε ότι η αγωγιμότητα του νερού μέσα στο φράγμα ανέρχεται αυτή την περίοδο στις 2.500 μS/cm, ενώ το νερό που φτάνει από την προσαγωγό διώρυγα εμφανίζει αισθητά χαμηλότερη τιμή, περίπου 1.200 μS/cm.

Παράλληλα, παρουσίασε στοιχεία και για τα πηγάδια και τις γεωτρήσεις που χρησιμοποιούν οι παραγωγοί της Ιεράπετρας, τονίζοντας τη σημασία της ποιότητας του υδροφόρου ορίζοντα, καθώς και τον ρόλο του στη διατήρηση καλού ποιοτικού νερού για την άρδευση των κηπευτικών καλλιεργειών.

Όπως υπογράμμισε, η συνεχής παρακολούθηση της αγωγιμότητας και της αλατότητας αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση ώστε να εξασφαλιστεί η βιωσιμότητα της αγροτικής παραγωγής στην περιοχή.

Η σημερινή εικόνα στο φράγμα: «Ανάγκη για περισσότερο νερό και καλύτερης ποιότητας»

Ο κ. Λεμονάκης, που βρέθηκε πρόσφατα στο φράγμα μαζί με δύο ερευνητές, περιέγραψε «λίγο τρομακτική» την εικόνα. Περίπου 2,5 εκατ. κ.μ. νερού υπολογίζει ότι βρίσκονται τώρα εκεί. «Με την αρχή της καλλιεργητικής σεζόν χρειάζεται παραπάνω νερό και, όταν είναι και κακής ποιότητας, υπάρχει θέμα», είπε, προαναγγέλλοντας ότι θα εμβαθύνει και στο ποιοτικό σκέλος.

Την ίδια ώρα, οι πρώιμες φυτεύσεις πιπεριάς, ντομάτας και αγγουριού έχουν ξεκινήσει, ενώ «αρκετοί είχαν κρατήσει κάποιες ποσότητες από τις τελευταίες βροχές» — όμως «κι αυτό είναι για λίγες ημέρες». Ήδη πολλοί στρέφονται σε νερά από πηγάδια, αξιοποιώντας έναν υδροφόρο που «παρά τις λίγες βροχές, διαθέτει ακόμη αρκετό νερό». Ο Λεμονάκης επέμεινε και σε τεχνικές εμπλουτισμού του υδροφόρου — πολύτιμες σε μια περίοδο χωρίς χιόνια στα βουνά.

Ποιότητα νερού δικτύου/φράγματος: EC 2,5 mS/cm, με τοπικές διαφοροποιήσεις και… όργανα που θέλουν συντήρηση

Ο ίδιος συνέστησε ιδιαίτερη προσοχή στα αγωγιμόμετρα: «είναι όργανα, θέλουν καθαρισμό, συντήρηση και ρύθμιση», αλλιώς καταγράφονται «διαφοροποιήσεις από περιοχή σε περιοχή» που δεν είναι πραγματικές.

Νέα γεώτρηση στους Μύθους — και το “στενό” του αγωγού

Σύμφωνα με τον κ. Λεμονάκη «στην περιοχή των Μύθων, η καινούρια γεώτρηση βρήκε νερό όμως πρέπει να σταθεροποιηθεί το σύστημα και να δώσει περισσότερες ποσότητες και καλύτερης ποιότητας νερό στο φράγμα.» Όμως «ο παλιός αγωγός έχει προβλήματα» και δεν αντέχει τις πιέσεις: «κι αν έχουμε παραπάνω νερό, δεν μπορούμε να το στέλνουμε προς το φράγμα».

«Φέτος, πρώτη χρονιά, τόσα πολλά δείγματα από  πηγάδια και παρατημένες γεωτρήσεις» 

Η ανασφάλεια για το τι ακολουθεί αποτυπώνεται και στο εργαστήριο, αναφέρει ο κ. Λεμονάκης: «Πολλοί φέρνουν νερά από κάθε είδους υδροληψία τα οποία ελέγχουμε». Η περιοχή, από τα Λιβάδια έως τη Βαϊνιά, αλλά και προς Ξερόκαμπο, Στόμιο, Νέα Ανατολή, είναι «γεμάτη πηγάδια».

Τι θεωρείται καλό αρδευτικό νερό (στόχοι/όρια)

Αγωγιμότητα: γύρω στο 1 mS/cm.

Ασβέστιο (Ca): περίπου 70–120 ppm.

Μαγνήσιο (Mg): «από 30- 50 ppm».

Νάτριο (Na⁺): έως 2 mmol/L (≈ 50–70 ppm).

Χλωριούχα (Cl⁻): έως 2–2,5 mmol/L (ανάλογα με την καλλιέργεια).

Ο κ. Λεμονάκης στη συνέχεια ανέφερε: «Οι καλλιέργειες χρειάζονται λίγο χλώριο». Σε υδροπονικές μονάδες της Βόρειας Ελλάδας που συμβουλεύει το εργαστήριο, «προσθέτουμε χλωριούχο ασβέστιο για να ανεβάσουμε λίγο το χλώριο στη ντομάτα» — στην Ιεράπετρα σχεδόν ποτέ δεν χρειάζεται.

Και συνεχίζει: «Αν έχω νερό χαμηλότερης αγωγιμότητας, το μόνο “μειονέκτημα” είναι ότι θα χρειαστώ λίγο παραπάνω λίπασμα (ασβέστιο/μαγνήσιο κ.λπ.). Όμως όταν η καλλιέργεια παίρνει τα στοιχεία στην ώρα τους, το αποτέλεσμα είναι πολλαπλάσια καλύτερο από το κόστος.»

Το «κρυφό» κριτήριο: SAR και γιατί μερικά πηγάδια προτιμώνται παρά την υψηλότερη αγωγιμότητα

Ο κ. Λεμονάκης στη συνέχεια έκανε αναφορά στον Λόγο Απορρόφησης Νατρίου (SAR) ο οποίος δείχνει «πόσο επικίνδυνο είναι ένα νερό για να  καταστρέψει τη γονιμότητα του εδάφους». Είναι η σχέση Na⁺ ως προς Ca²⁺ και Mg²⁺.

Στόχος: SAR ≤ 1,5–2.

«Το φράγμα σήμερα έχει SAR 5,88 — υψηλή κατηγορία.»

Γι’ αυτό «κάποια πηγάδια —ακόμη κι αν δείχνουν 3 mS/cm— είναι προτιμότερα από το νερό του φράγματος, επειδή έχουν καλύτερο SAR». Βέβαια, χρειάζεται πρώτα ανάλυση για να δούμε πότε και πώς μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε.»

Βόριο: απαραίτητο και… επικίνδυνο

Από τα πιο κρίσιμα στοιχεία στην ανάλυση:

«Για καλή καρπόδεση χρειαζόμαστε γύρω στα 0,35 ppm B. Αν στο νερό έχουμε 0,20, προσθέτουμε τη μισή ποσότητα.

Αν έχω 0,8 ppm, δεν μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε επί μακρόν — θα δημιουργήσει τοξικότητες λόγω συσσώρευσης στο έδαφος.»

Ο κ. Λεμονάκης συνιστά ελέγχους ειδικά σε νέες γεωτρήσεις και αναφέρει ζώνη υψηλού κινδύνου: «Από τους Καλόγερους έως την Ανατολή έχουν ανοίξει αρκετές γεωτρήσεις που δεν δίνουν καλά νερά· έχουμε περιπτώσεις ακατάλληλες λόγω βορίου. Όποιος έχει ανοίξει γεώτρηση χωρίς έλεγχο, να την ελέγξει.»

«Δεν είναι μόνο η αγωγιμότητα»: γιατί χρειάζονται δύο αναλύσεις (νερού και εδάφους)

Το αγωγιμόμετρο μετρά συνολικά διαλυμένα ιόντα, όχι τα επιμέρους, αναφέρει ο κ. Λεμονάκης, «Δεν δείχνει το βόριο· αυτό θέλει εξειδικευμένη και ακριβή μέθοδο.»

Το αγωγιμόμετρο είναι όμως «φίλος μας» για παρακολούθηση:

Αν από 3,0 πάει 2,8 ή 3,2 mS/cm, είναι μικρή η διαφορά. Αν αλλάξει ≥0,5 mS/cm, κάνουμε νέα ανάλυση γιατί έχουν αλλάξει τα επιμέρους στοιχεία. Τα άλατα δημιουργούν πρόβλημα και στο έδαφος· «γι’ αυτό θέλουμε ανάλυση εδάφους για θρεπτικά και άλατα».

Όσον αφορά τα Αφαλατικά, ο κ. Λεμονάκης ανέφερε πως η άσκοπη χρήση κάνει ζημιά, τα χρησιμοποιούμε μόνο όπου χρειάζεται.

Όσον αφορά Λίπανση και EC στη ριζόσφαιρα, ο κ. Λεμονάκης ανέφερε ότι δεν χρειάζεται να μπερδεύουμε άλατα με θρεπτικά.

Συχνή ερώτηση: «Το φράγμα έχει 2,5 mS, πόσο να ποτίσω;»

«Μπορεί να χρειαστεί να ποτίσουμε και με 3,8–4 mS/cm, για να δώσουμε τα θρεπτικά στοιχεία (N, K, Ca, Mg) για να δουλέψει το φυτό.»

Αν δεν ανεβάσω τα θρεπτικά «έχω κακή σχέση αλάτων/θρεπτικών και ξεκινούν ανταγωνισμοί. Το φυτό δεν αξιοποιεί άζωτο, κάλιο, ασβέστιο, μαγνήσιο» στις περιπτώσεις ανταγωνισμού.

Επιλογή υβριδίου και εμβολιασμός: «Δυνατή ρίζα σημαίνει αντοχή σε υψηλότερη EC». Με επιβαρημένο νερό, η ριζόσφαιρα φορτώνει άλατα και η EC ανεβαίνει. «Τα ζωηρά φυτά και ειδικά τα εμβολιασμένα αντέχουν υψηλότερη αλατότητα σε σχέση με τα αυτόριζα.» 

Όσον αφορά την πιπεριά είναι «πολύ ευαίσθητη στην αλατότητα» και φυτεύεται τώρα — «δυστυχώς θα έχει θεματάκια», σύμφωνα με τον κ. Λεμονάκη

«Η σειρά αντοχής: αγγούρι, μετά πιπεριά, μετά ντομάτα· καλύτερα τα εμβολιασμένα.»

Σωστή δειγματοληψία: μικρός οδηγός 5 γραμμών

Πηγάδι/γεώτρηση σε καθημερινή χρήση: Ανοίγουμε την αντλία και  αφήνουμε 15–20’ να καθαρίσει το δίκτυο, γεμίζουμε καθαρό μπουκάλι (εμφιαλωμένου), αφού το ξεπλύνουμε με το ίδιο νερό, και το στέλνουμε για έλεγχο.

Πηγάδι που δεν δουλεύει συχνά: Θέλει ώρες άντλησης σήμερα και ξανά αύριο για να ανανεωθεί — αλλιώς η ανάλυση θα αλλάξει μόλις αρχίσει η χρήση.

Μηνιαία ανάλυση φράγματος: διαθέσιμη στο site της εταιρείας

Ο κ. Λεμονάκης είπε πως «Κάθε μήνα κάνουμε ανάλυση σε συνεργασία με τον ΤΟΕΒ — μας φέρνουν νερό από συγκεκριμένο σημείο και την ανεβάζουμε στην ιστοσελίδα μας, η οποία είναι προσβάσιμη για όλους.»

Υδροφόροςς: χειροτερεύει η ποιότητα — και γιατί

«Σε παραγωγούς που παρακολουθούμε χρόνια, η ποιότητα χειροτερεύει: η EC ανεβαίνει. Πριν 15 χρόνια είχαμε πηγάδια 1,2 mS/cm· σήμερα δεν υπάρχουν — όλα κοντά στο 2 ή παραπάνω. Το καλό νερό έχει μειωθεί, σημείωσε ο κ. Λεμονάκης.

«Ξεπλένεται το αλάτι;» — Τι συμβαίνει μέσα στο θερμοκήπιο

Στα θερμοκήπια (όπου δεν βρέχει), τα άλατα μετακινούνται με την άρδευση:

Μετρήσεις του εργαστηρίου: στη γραμμή φύτευσης 1,5 mS, στα 40 εκ. προς τον διάδρομο 12 mS.

Άρα τα άλατα συσσωρεύονται — δεν «καταστρέφονται».

Με καλύτερο νερό, σταδιακά φεύγουν από τη ριζόσφαιρα (πλάι/βαθύτερα), αλλά μένουν στο θερμοκήπιο.

Αφαλατικά βοηθούν στο «ξέπλυμα» της ρίζας μόνο αν συνδυαστούν με άμεση έκπλυση.

Πρακτικές λύσεις τώρα

Όπου ένα πηγάδι είναι καλύτερο από το φράγμα, το χρησιμοποιούμε.

Εμπλουτισμός πηγαδιού με βρόχινο από τις υδρορροές του θερμοκηπίου, προσεκτικά και σωληνωτά (τα παλιά, χωμάτινα πηγάδια δεν αντέχουν απότομη παροχή).

Ειδικά στο Στόμιο, αναφέρει ο κ. Λεμονάκης, «μετά από βροχή οι δρόμοι γίνονται ποτάμια όλο αυτό το νερό καταλήγει στη θάλασσα. Αν συγκρατούσαμε ένα ποσοστό —σε ρέματα με μικρά ανασχετικά έργα ή σε πηγάδια— θα εμπλουτίζαμε τον υδροφόρο».

Το βρόχινο νερό έχει EC 0,1–0,3 mS/cm, το οποίο είναι  "αγίασμα" για τα φυτά. Αν ξεκινήσουμε με το νερό του φράγματος και μετά μαζέψουμε βρόχινο νερό, «βελτιώνουμε τη ριζόσφαιρα», αναφέρει ο κ. Λεμονάκης.

Καιρός και ποιότητα: ένα «παράθυρο» βελτίωσης — αλλά με κόστος για τις πρώιμες ντομάτες

«Αν βρέξει καλά ως τον Σεπτέμβρη και μπουν 2 εκατ. κ.μ. στο φράγμα, η αγωγιμότητα μπορεί να πέσει άμεσα στο 1,2 mS/cm. Συνήθως, σε «νορμάλ» χρονιά, από τον Φεβρουάριο η ποιότητα διορθώνεται», σύμφωνα με τον κ. Λεμονάκη.

Έργα και υποδομές: «προχωρούν με ρυθμούς χελώνας» — και η Σαρακίνα φέτος «ούτε σταγόνα»

Ο κ. Λεμονάκης θέτει και άλλη παράμετρο: «φέτος το φαράγγι της Σαρακίνας δεν έδωσε ούτε σταγόνα νερό». Άρα, «ποιος μας λέει ότι αφού φτιάξουμε τον αγωγό, σε 5–6 χρόνια δεν θα έχουμε πάλι το ίδιο; Ο καιρός κάνει γυρίσματα — πρέπει να έχουμε κι άλλες λύσεις».

Όταν έρθει το νερό της Μαλαύρας — να έρθει καθαρότερο

«Δεν γίνεται να ρίχνουμε στο φράγμα νερό τέτοιας αλατότητας και μετά να ποτίζουμε θερμοκήπια. Θέλουμε ποσότητα και ποιότητα. Με κακής ποιότητας νερό, οι παραγωγές μειώνονται.  Θα χρειαστούν περισσότερα ποτίσματα, όπου χρειάζεται αφαλατικά, κι όλα αυτά έχουν κόστος — και πάλι δεν θα φτάσουμε το αποτέλεσμα που θα είχαμε με καλό νερό», σημείωνει ο κ. Λεμονάκης.

Και μια κρίσιμη υπενθύμιση φυσιολογίας: «Όταν το φυτό λειτουργεί υπό στρες αλατότητας, ξοδεύει ενέργεια για να απορροφήσει νερό — αυτή η ενέργεια δεν πάει σε βλάστηση/καρπό. Συν τοις άλλοις, ένα “κουρασμένο” φυτό είναι πιο ευάλωτο σε ασθένειες: διπλό κακό.»

Δεξαμενές και «χαβούζες»: εργαλείο διαχείρισης και «ξεπλύματος»

«Θα βοηθούσε να είχαν όλοι δεξαμενές/χαβούζες: και για εξισορρόπηση ποιότητας, και για «ξέπλυμα» της ρίζας ώστε να μη συσσωρεύονται άλατα και να γίνεται σωστή απορρόφηση θρεπτικών», αναφέρει ο κ. Λεμονάκης.

Αφαλάτωση: «τελευταία λύση» — αλλά μάλλον αναπόφευκτη

Σύμφωνα με τον κ. Λεμονάκη: «Στην περιοχή μας, κάποια στιγμή θα χρειαστούμε αφαλάτωση — για πόσιμο ή για άρδευση. Πολλοί παραγωγοί, σε όλη την Ελλάδα και τώρα κι εδώ, ιδιωτικά εγκαθιστούν συστήματα αφαλάτωσης για να “καθαρίζουν” το νερό. Δεν καταλαβαίνω γιατί ένα κεντρικό σύστημα θα ήταν ασύμφορο. Στο τέλος της ημέρας, το ακριβό νερό είναι το νερό που δεν έχεις — ή το κακής ποιότητας. Το καλής ποιότητας, ακόμη κι αν το πληρώσεις παραπάνω, είναι προς όφελος.»

Το συμπέρασμα του ειδικού, σε μία πρόταση

Τέλος, ο κ. Λεμονάκης τονίζει ότι «Για ολοκληρωμένη εικόνα στο χωράφι χρειάζονται δύο χημικές αναλύσεις — μία στο νερό και μία στο έδαφος. Παράλληλα, εμπλουτίζουμε τον υδροφόρο όπου και όπως μπορούμε, αξιοποιούμε δεξαμενές, διαβάζουμε σωστά τα δεδομένα (EC, SAR, βόριο), δεν κάνουμε άσκοπες εφαρμογές, επιλέγουμε εμβολιασμένα/σωστά υποκείμενα όπου χρειάζεται και δεν μπερδεύουμε τα άλατα με τα θρεπτικά.»

Στο τέλος, ο κ. Λεμονάκης ευχαρίστησε για τη φιλοξενία και επανέλαβε την ευχή «για μια καλή χρονιά», θυμίζοντας ότι «η αγροτική παραγωγή είναι κινητήριος δύναμη για όλες τις υπόλοιπες επιχειρήσεις».

Ακούστε παρακάτω την συνέντευξη του Α. Λεμονάκη.